中国有几种语言（中国有几种语言文示）

原创 世语君 中国报道世界语新闻 2022-04-20 10:23

GRENPLUVO

谷雨 / 联合国中文日

今天，谷雨节气到来了！谷雨在二十四节气中排行第六，也是春季的最后一个节气，这也意味着寒潮不会再来打扰我们的暮春时光，气温回升加快——夏季就要到来了。在谷雨这天，人们赏花、吃香椿、喝谷雨茶，当然，也不会忘记祭祀一位传说中的人物——仓颉。

传说中“龙颜四目，生有睿德”的仓颉

相传在四五千年前，上古史官仓颉通过观察星空和动物足迹创造了文字，而造字当晚“天雨粟，鬼夜哭”——下了一场谷子雨，在夜晚听到了鬼神的哭声。有了文字，中华民族变得更加聪明，生产力、创造力大大增强，因此上天降下谷子雨，而鬼神从此再也不能主宰人类的命运，只能在黑夜里哭泣。

Antaŭ kvar aŭ kvin mil jaroj, Cang Jie, tiama historiisto, kreis skribsignojn observinte la stelplenan ĉielon kaj bestajn piedsignojn, kaj, ĝuste en tiu ĉi vespero falis de ĉielo grenan pluvon kaj fantomoj ploradis dumnokte. Kial? Pro la apero de la skriboj, la ĉina nacio fariĝis pli inteligenta, ankaǔ fortiĝis produktpovo kaj kreivo de la ĉina popolo -- ja tio estas pluve abunda greno; kaj la ploro de fantomo simbolas tion, ke fantomoj kaj dioj ne plu povas regi la sorton de homoj.

据传说，仓颉死后，人们把他安葬在他的家乡陕西白水县，此后每年的谷雨时节，这里都会举行“仓颉庙会”。实际上，考古证据表明，文字的出现是人们在长期的社会生活中不断积累、不断总结的结果，而不是一瞬间由谁创造出来的。所以，仓颉很可能是总结整理文字，为汉字的形成作出了贡献的一个代表性人物。

2010年，联合国为促进六种官方语言在联合国的平等使用，宣布启动联合国语言日，将中文日定在中国农历二十四节气的“谷雨”这一天，以纪念“中华文字始祖”仓颉造字的贡献。

En 2010, por pliigi la egalecon de la uzado de la ses laborlingvoj, UN lanĉis ĉiujaran programon de lingvaj tagoj, kaj fiksis la tagon de ĉina lingvo en la tago de "Grenpluvo", unu el la 24 sunperiodoj laǔ la ĉina tradicia kalendaro, celante memorigi la kreadon de ĉina skribsistemo faritan de Cang Jie.

中文有什么特殊之处？

ĈINA LINGVO

中文是中国的官方通用语言，也是联合国六种工作语言之一，是世界上使用人数最多的语言。

La ĉina lingvo estas la oficiala lingvo de Ĉinio kaj unu el la ses laborlingvoj de la Unuiĝintaj Nacioj (UN). Ĝi estas la plej parolata lingvo en la mondo.

中文最主要、最鲜明的特点就在于它“一字一词”，每一个字既表音也表意——当然，也有多音字的存在，而多音一般代表多意。

Povas diri, ke la ĉefa kaj elstara trajto de la ĉina estas ĝia "unu ideogramo por unu vorto", ĉiu ideogramo (aǔ, laǔ Vikipedio, ĉina skribo) prezentas kaj silabon kaj signifon - kompreneble ekzistas ideogramoj portante pli ol unu silabojn, kaj tio reprezentas pli ol unu signifojn.

在西方语言学理论中，语素和词的最大的区别就是能否独立使用。但是在中文里，并没有完美对应印欧语系语言学中“词”的概念，而中文“字”作为书写符号，反而可以加以套用。在中文里，“字”不仅是一个音节单位，同时也可以是承载意义的单位，即语素。中文词汇的语素绝大部分是单音节的（大部分外来词汇则多于一个音节），语素和语素可以组合成词，很多语素本身就是词。不同于印欧语系的具有曲折变化的语言，中文的词汇只有一种形式，没有诸如复数、词格、时态等曲折变化。

Laǔ lingvistika teorio de Okcidento, la plej granda diferenco inter morfemo (vortero) kaj vorto estas: ĉu ili povas esti uzataj sendepende. Tamen, en la ĉina, ne ekzistas perfekta ĉina “vorto” koresponde al la koncepto de "vorto" en hindeŭropa lingvo, eble la "ideogramo", kiel ĉina skribo, povas aplikiĝi al tio. En la ĉina, "ideogramo" estas ne nur silab-unuo, sed ankaŭ signifoportanta unuo, nome, morfemo. Por ĉinaj vortoj, ĝiaj morfemoj estas ordinare unusilabaj (plejparte, fremdaj vortoj havas pli ol unu silabojn), morfemoj kaj morfemoj povas esti kombinitaj por formi vorton, kaj multaj ĉinaj morfemoj mem funkcias kiel vortoj. Kompare kun hindeŭropaj lingvoj kun fleksioj, la vortoj en ĉina lingvo havas nur unu formon, ĉe ili ne ekzistas fleksioj kiel pluraloj, kazoj kaj tempoj.

中文的基本语法在距今两千余年的秦朝就已成型，官方读音也随着各个大一统王朝延伸至四方疆域。这就使得在中国的广袤疆域里，无论南北东西，只要系统学习过相关知识，都可以使用中文，“玩转”中文。这也是为什么中国古代，尤其在文人圈里流传的各种文字游戏都能够被这个国家任何一个地方的人理解、运用，甚至在失传之后还能加以“破解”。

La baza gramatiko de la ĉina lingvo formiĝis en la dinastio Qin antaŭ pli ol 2 mil jaroj, kaj la oficiala prononco ankaŭ etendiĝis al la teritoriaj limoj sekvante la unuigon de tiamaj dinastioj. Tio ebligas, ke en la teritorio de Ĉinio, ajna persono, se li aǔ ŝi sisteme lernis kaj regas ĉi-flankajn sciojn, povas uzi la ĉinan lingvon kaj bone "ludi kun" ĝi. Ja tial kial la ĉinaj vortludoj cirkulantaj en antikva Ĉinio, precipe inter kleruloj, povas esti komprenataj, kaj uzataj de homoj ie ajn en la lando, kaj eĉ "retrovitaj" post kiam ili estis perditaj en la historio.

古人如何“玩转”中文？

ĈINA LINGVO

中国传统的文字游戏自然都是围绕中文字（词汇）的特色进行的，包括猜字谜、对对联等。字谜属于中西方皆有的文字游戏，但要说中文特有的，还要数对联最为突出。

Tradiciaj ĉinaj vortludoj nature estas faritaj ĉirkaŭ la trajtoj de ĉinaj ideogramoj/vortoj, ekzemple figureeni vortenigmojn, verki versparojn ktp. Vortenigmoj ekzistas kaj en Ĉinio kaj en la Okcidento (kaj aliaj), sed se temas pri la vortludoj unikaj en la ĉina lingvo, versparoj estas la plej evidentaj.

所谓对联就是一对对偶语句，要求音调协调、字数相等、句子结构相同，内容必须互有关联。这里的字数相等，不同于西欧语言中的“单词数”相等，其实质上是“音节”相等，即一个音节对应一个字/词——这里就不得不提到声调，声调可以帮助区分字/词的含义。中文词汇的音节独立性强，都有确定的长度和声调，语素与语素之间（即字与字之间）能建立起字数相等、音调和谐的对仗关系。

Versparoj estas frazoj antitezaj kun harmoniaj tonoj kaj egalaj nombroj de vortoj, la frazaj strukturoj devas esti samaj, kaj la enhavoj rilataj. La egalaj vortnombroj ne signifas la egalecon de "vortoj" en okcidenteŭropaj lingvoj. Esence estas egalaj silaboj. Ĉar en la ĉina lingvo unu silabo respondas al unu ideogramo/vorto - ĉi tie ni devas mencii pri la tonoj de ĉina lingvo, tonoj povas helpi distingi signifojn de ideogramoj/vortoj - ĉinaj vortoj havas silab-sendependecon kun difinitajn silab-longecon kaj tonon, inter morfemoj kaj morfemoj (tio estas, inter ideogramoj) povas esti antitezaj rilatoj nombroegalaj kaj ton-harmoniaj.

对联的历史十分久远，有历史记载的最早对联出现在距今近2000年的三国时代。造纸术和书法的发展，使对联成为独立文体。作为方块字的中文字，既具有可读性，又具可视性。无论是横写与竖排，都能够实现整齐对称。

La historio de versparoj estas tre longa. La plej fruaj versparoj registritaj en dokumento montras, ke la plej fruaj aperis en la epoko de la Tri Regnoj antaŭ preskaŭ 2 mil jaroj. La evoluo de paperfarado kaj kaligrafio igis versparojn sendependa ĝenro de literaturo. Ĉinaj ideogramoj, kvadrataj, estas kaj legeblaj kaj vid-rekoneblaj. Ili povas formi simetrion aǔ horizontale aŭ vertikale.

尽管时代发展，中文词汇（字）的读音也在历经嬗变，但是“一字一词一音”仍然是中文最基本的内在特点。所以，理解了对联，人们自然也能够理解比对联更为复杂的各类中文文体。

Kvankam la socio disvolviĝas kaj la prononcoj de ĉinaj vortoj ŝanĝiĝis kaj ŝanĝiĝas, tamen “unu ideogramo por unu vorto por unu silabo” restas kiel baza trajto de la ĉina lingvo. Do, se vi komprenas versparojn, eblas ankaǔ kompreni aliajn plikompleksajn literatur-ĝenrojn en la ĉina.

即使是小小的对联本身，也有很多“玩法”，例如，传说由清代文人吴山尊（1756-1821）发明的玻璃联，此种对联字型左右对称，贴在玻璃上，视之正反如一，称为玻璃联。这种对联的出现与当时平板玻璃技术传入中国有关，也说明了中文无时无刻不在适应社会发展，它是一种数千年来一直生机勃勃的语言。

Eĉ la etaj versparoj estas “ludeblaj” figureerse. Ekzemple, “vitrecaj versparoj”, laǔdire iniciatitaj de klerulo Wu Shanzun (1756-1821) en Qing-dinastio, estas ekstreme simetriaj. Ĉiu ideogramoj de tiaj versparoj estas simetriaj dekstre-live, se oni gluas ĝin sur plata vitropeco, videblas tute samaj paroj ambaǔflanke. Ĉi tiaj versparoj naskiĝis rilate al la enĉiniĝo de la tekniko fari platan vitron, tio montras ankaǔ, ke la ĉina lingvo ĉiam povas adaptiĝi al la socio, ĝi estas daǔre vivanta lingvo dum miloj da jaroj.

来感受一下玻璃联：

丛林带春雨

空谷觅幽兰

以及：

田叟营苗山舍北

儿童弄笛竹林中

每个字都有一个“中轴线”，左右对称，同时该字的选取也考虑到了其发音、声调、字义。

Ĉiu vorto havas akson, simetrias, kaj kiam la verkinto elektis la vortojn (ideogramojn) jam enkalkulis ĝian prononcon, tonon kaj signifon.

以上对联如何达成“形意兼备”的翻译成就？如有建议，世语君期待你的留言。

中国古代文人并不满足于相对简单的对联，也许是出于炫技的心理，他们发明了令人惊叹的回文诗。

La antikvaj ĉinaj literaturistoj ne kontentiĝis pri relative simplaj versparoj, eble pro montriĝemo, ili “inventis” mirindajn “palindromecajn” poemojn.

所谓“回文”，是一种使用词序回环往复的修辞方法，充分利用了中文以单音节语素为主和以语序为重要语法手段的特点，读来回环往复，绵延无尽，给人以一种特殊的美感。回文的形式在晋代（唐代之前约600年，距今约2000年）以后十分盛行，在多种文体中被采用。

Palindromeca ĉina poemo utiligas la retorikecon de ĉina vortordo, kiu estigas specialan belecon laǔ la trajtoj de unusilaba morfemo kaj vortordo funkciante kiel grava gramatika rimedo. La cirkulado de silaboj sentigas homojn senfinan scenon. Tia stilo ekpopularis en Jin-dinastio (ĉirkaŭ 600 jaroj antaŭ Tang-dinastio, ĝis nun antaŭ pli ol 2 mil jaroj) kaj estis uzata en multaj literaturaj ĝenroj.

来体会一下一首比较简单的回文诗：

香莲碧水动风凉，水动风凉夏日长。长日夏凉风动水，凉风动水碧莲香。

以及：

春晚落花余碧草，夜凉低月半梧桐。人随雁远边城暮，雨映疏帘绣阁空。

它看上去没有任何回文？请仔细看：

空阁绣帘疏映雨，暮城边远雁随人。桐梧半月低凉夜，草碧余花落晚春。

整首诗倒读，仍是一首优美而符合诗歌格式的作品。

对于回文，王崇芳老师在所编纂的《世汉大词典》中特意加以说明，“严格说，汉语中的回文并不等同于世界语中的palindromo；后者必须顺读和倒读得到相同的词句 （如：ne mateno, bone tamen; saĝa nomo naĝas），而前者只要求倒读在意思上也能成诗”。

最后，不能不提一下堪称“翻译噩梦”的《璇玑图》。传说公元350年左右，中国陕西一位名叫苏蕙的女子，为了挽回丈夫窦滔的心而创作了这样一首诗作。当时窦滔因一位小妾断绝了与苏蕙的联系，苏蕙将对丈夫的漫长思念之情寄托在诗歌上，并将写出的几百篇诗章进行巧妙安排，以五色丝线在八寸见方的锦缎上绣下了句句回文的两百余首诗词。看到诗文的窦滔感受到妻子的爱意，将苏蕙接到自己的驻地，两人恩爱如初。

Fine, indas mencii pri “premsonĝo de tradukistoj” - la poemo Xuanjitu. Laǔdire en la jaro 350, virino nomata Su Hui en Shaanxi-provinco verkis tiun ĉi poemon por returni la koron de sia edzo Dou Tao. Tiam Dou Tao rompis rilaton kun Su Hui pro konkubino, la edzino esprimis sian sopiron per verkado kaj lerte brodis centojn da verkitaj poemoj sur silkaĵo granda je 8 cun-oj (1/9 kvadrata dm). Leginde la poemojn, Dou Tao sentis la amon de sia edzino kaj tuj venigis Su Hui, ambaǔ reenamiĝis.

璇玑图无论正读、反读、纵横反复都可以是一篇诗章，堪称是一篇巧夺天工的名作。来感受一下它的复杂程度：

互联网时代的中文

ĈINA LINGVO

2011年，中国的最权威字典《新华字典》首次收录了互联网用词，标志着“网言网语”获得社会主流认同，这个时候距离中国电脑首次“触网”过去了大约20年。中国与广阔的互联网世界相互连接。这也让中文字承担了一个前所未见的功能——表情符。

En 2011, la plej aŭtoritata vortaro de Ĉinio Xinhua-Vortaro unuafoje enkolektis interretajn vortojn, markante la eniĝon de tiaj vortoj en la socian ĉeffluon - jam 20 jaroj pasis kiam ĉinaj komputiloj ekkonis la interreton. La konektiĝo de Ĉinio kun la vasta interreta mondo ankaŭ igas la ĉinan lingvon ekhavi neprecedencan povon - fariĝi emoĝio.

在互联网发展早期，限于网速，网友们喜欢用标点和文字作为表情，增强语言的表达力。很快，中国网友就发现了中文字的这种“另类”用法。2008年，“囧”这个中文字开始作为表情符号流行，它被赋予“郁闷、悲伤、无奈、尴尬、困窘”之意，但它实际上的意思是“光明、明亮”。使用者完全抛弃了它原有的意思，纯粹利用这个字的字形，仿佛一张脸孔上耷拉下来的眉眼和张大的嘴，赋予它别的意义。与之相似的还有“皿”，它原本表示“器物”，但是被用作代表一张龇牙的嘴。

En la frua tempo de Interreto, limigita de la rapideco, retumantoj ŝatis uzi interpunkciojn kaj ideogramojn kiel emoĝioj por pliigi esprimpovon. Tre rapide ĉinaj retumantoj malkovris la uzon. En 2008 populariĝis la ĉina ideogramo "囧", ĝi ricevis la signifon de "deprimita, malĝoja, senhelpa, embarasita...", sed ĝi fakte signifas "brila, hela". La uzanto tute forlasis ĝian originan signifon, nure utiligas ĝian skrib-aspekton: kvazaŭ la falantaj brovoj kaj larĝe malfermita buŝo sur vizaĝo. Simila kazo estas la vorto “皿”, kiu origine signifas "ujo", sed kutime rigardata kiel buŝo kun montritaj dentoj.

对于“囧”以及类似的“文字表情”在网络上的流行，确实引起了一些争议。有人认为应该尊重汉字，这种用法有损中华民族文化的厚重感。但是也有人认为网络语言对中文、方块字的重新解读是一种积极的文化传播现象，这恰好说明中文字本身的魅力。——顺便说一句，“囧”这个字在甲骨文中就出现了。

Pri tiaj populariĝoj, ekzistis diskutoj. Iuj diris, ke oni devas respekti la ĉinajn ideogramojn, tia uzo damaĝas la historiecon de ĉina kulturo. Sed aliaj diris, ke la “malkodado” de retumantoj al ĉinaj ideogramoj kaj la lingvo estas pozitiva fenomeno, tio trafe montras la ĉarmon de la lingvo mem. Menciinde, la vorto "囧" apartenas al trovitaj surskriboj sur testudŝeloj kaj ostoj antaǔ jarmiloj.

互联网上极其活跃的氛围也让“非表情符”的中文词汇有了新的“含义”，而且这种新的含义也在逐渐“入侵”网下的语言环境。例如，“呵呵”这个双音节拟声词，最早有记录的出现时间是晋代（距今近2000年），一直都用于表示“笑声；说话含混不清”，但是在互联网环境下，这个词快速“演变”，词义迅速“膨胀”，从一开始的表示笑声，发展为表示“冷笑，嘲讽”或者“无奈”，最后几乎成为网络办公用语的禁忌词，还有人总结出了“呵呵”的28种用法。

La ege vigla etoso de interreto ankaǔ aldonas novajn signifojn al “ne-emoĝiaj” ideogramoj, kaj la novaj signifoj penetriĝas iom post iom en realan socion. Ekzemple la vorto “呵呵” (hehe), dusilaba onomatopeo, kiu estis unue registrita en Jin-dinastio kaj daǔre estis uzata por esprimi "ridon kaj paroladon malklara", rapide “progresiĝis” en interreto, ĝia signifo ekspansiĝis por esprimi pri "rikani, moki" aŭ "senhelpa", kaj finfine preskaŭ fariĝis tabua vorto en oficejaj laboroj en komunikado. Iuj eĉ resumis 28 uzojn de ĝi.

随着中文互联网世界变得愈加丰富多彩，网友开始从“把文字当表情用”进展为“把表情当文字用”，一句话中表情文字掺杂。如果不理解某些特定的表情，可能会造成误会或者难以理解整段文字。同时，中国网络基建的飞速发展，让上传下载图片视频变得更加轻易，也由此催生了一种“斗图”现象，也就是用图片、动图或者表情“作斗争”，用互相发图片来聊天甚至吵架。网友认为这样能缓解人与人之间紧张的交流氛围。当然，这种表达方式是无法代替文字和语音交流的。

Kiam la ĉina interreta mondo fariĝis pli bunta, retumantoj progresis de "uzi ideogramojn kiel emoĝiojn" al "uzi emoĝiojn kiel vortojn", kun emoĝioj kaj ideogramoj miksitaj en unu frazo. Se oni ne komprenas specialan emoĝion, ekzistos miskomprenoj aŭ malfaciloj por kompreni la tutan tekston. Samtempe, la rapida disvolviĝo de la ret-infrastrukturo de Ĉinio faciligis alŝuti kaj elŝuti bildojn kaj filmetojn, kio ankaŭ estigis fenomenon de "bild-bataloj": oni “batalas” (interbabilas aǔ kverelas) per memeoj, GIF-bildoj aŭ emoĝioj. Retumantoj opinias, ke tio povas mildigi la streĉan etoson inter homoj. Kompreneble, tia esprimo ne povas anstataŭigi tekstan kaj voĉan komunikadon.

从古代到现代，中国社会经历了翻天覆地的改变。外来文化的输入使得现代中文里双音节词越来越多，单音节词相对而言变少了。但是，从本质上来看，中文分析语的语法特性没变，词汇构成没变，读音也没有大的改变。新词汇的出现绝大部分是顺应新时代的社会发展，属于应运而生。这实际上也体现出中文强大的包容力，它不断吸纳新事物、新概念，不断丰富自己，这让它在进入互联网时代之后也能够活力满满。

De antikvo ĝis moderno, la ĉina socio spertis grandegajn ŝanĝojn. La eniĝo de fremdaj kulturoj igis la modernan ĉinan lingvon havi pli kaj pli multajn dusilabajn vortojn, kaj relative malplimultiĝas unusilabaj vortoj. Tamen, esence, la analizeco de la ĉina ne ŝanĝiĝis, la leksika komponado ne ŝanĝiĝis, kaj la prononco ne signife ŝanĝiĝis. Plejpartaj novaj vortoj aperis nature, kongruante al la socia evoluo. Tio spegulas la ampleksecon de la lingvo, ĝi konstante sorbas novajn ecojn, senĉese riĉigas sin, kio faras ĝin plena de vigleco en la interreta epoko.